ایکس ری چیست؟ چگونه کار می‌کند؟ چه کاربردهایی دارد؟

تصویربرداری با اشعه ایکس یک روش سریع و بدون درد است که از آن برای عکسبرداری از داخل بدن استفاده می‌شود. این آزمایش جزو یکی از روش‌های تشخیص دیسک کمر، دیسک گردن، سرطان ریه و… به کار برده می‌شود. در این روش وضعیت استخوان‌ها به خوبی مشخص می‌شود و می‌توان از آن برای تشخیص طیف گسترده‌ای از شرایط استفاده کرد. تصویربرداری با اشعه ایکس معمولا در بخش رادیولوژی بیمارستان و توسط متخصصین آموزش دیده که رادیوگراف نام دارند، انجام می‌شود؛ البته دندانپزشکان هم از این روش استفاده می‌کنند.

تصویربرداری با اشعه ایکس، چه زمانی انجام می‌شود؟

در ادامه به معرفی روش‌های استفاده از اشعه ایکس و بیماری‌هایی که با اشعه ایکس قابل تشخیص و یا درمان هستند، اشاره می‌شود:

تشخیص

رادیوگرافی با اشعه ایکس

تشخیص شکستگی استخوان، تومورهای خاص و سایر توده‌های غیر طبیعی، ذات الریه، برخی از انواع آسیب‌ها مانند  فتق دیسک کمر، کلسیفیکیشن، ورود اجسام خارجی بدن یا مشکلات دندانی، از این طریق صورت می‌گیرد.

ماموگرافی

ماموگرافی در واقع تصویربرداری از سینه‌ها برای تشخیص توده‌های سرطانی است. تومورها معمولاً به صورت توده‌های منظم یا نامنظم ظاهر می‌شوند که تا حدودی روشن‌تر از پس‌زمینه تصویر رادیوگرافی هستند (یعنی در پس‌زمینه سیاه سفیدتر یا در پس‌زمینه سفید سیاه‌تر دیده می‌شوند). ماموگرافی همچنین می تواند تکه های ریز کلسیم به نام میکروکلسیفیکاسیون را تشخیص دهد که معمولا به صورت لکه‌های بسیار روشن در تصویر دیده می‌شوند. این حالت معمولا خوش خیم است اما، الگوهای خاصی از میکروکلسیفیکاسیون‌ها ممکن است نشان دهنده سرطان باشد.

توموگرافی کامپیوتری (CT)

در این روش فناوری سنتی تصویربرداری با اشعه ایکس را با پردازش کامپیوتری ترکیب می‌کنند تا مجموعه‌ای از تصاویر مقطعی از بدن تولید کند. با استفاده از این روش می‌توان تصاویر سه بعدی نیز تولید کرد. CT اسکن تصاویری با جزئیات بیشتری نسبت به اسکن‌ها ساده ارائه می‌دهند و نیز به پزشکان امکان مشاهده ساختار‌های بدن در زوایای مختلف را می‌دهند.

روش انجام

بسته به روش تصویربرداری، آماده سازی برای آن می‌تواند متفاوت باشد. از پزشک یا پرستار بخواهید که شما را راهنمایی کنند.

چه لباسی باید پوشید.

به طور کلی باید لباس‌های ناحیه تحت آزمایش را دربیاورید. بسته به ناحیه آزمایش، شما می‌توانید یک روپوش یا لباس مخصوص بپوشید. همچنین از شما خواسته می‌شود که جواهرت، عینک و هرگونه وسیله فلزی را از خود دور کنید، زیرا این وسایل در عکس ظاهر می‌شوند.

مواد کنتراست

قبل از انجام برخی از انواع تصویربرداری با اشعه ایکس، ماده به نام کنتراست به شما تزریق می‌شود. مواد موجود در کنتراست، مثل ید و باریم، به ترسیم بهتر بخش خاصی از بدن کمک می‌کنند. ممکن است ماده کنتراست به صورت خوراکی، تزریق یا تنقیه، قابل استفاده باشد.

انتظارات از تصویربرداری با اشعه ایکس

تصویربرداری با اشعه ایکس، در مطب پزشکان و دندانپزشکان، مراکز رادیولوژی و بیمارستان‌ها صورت می‌گیرد. این دستگاه سطح ایمنی از اشعه ایکس را به بدن فرد می‌تاباند و از این طریق یک تصویر را ایجاد کرده و روی یک صفحه مخصوص چاپ می‌کند. شما در حین تصویربرداری چیزی احساس نمی‌کنید.

تکنسین بدن شما را در موقعیت مناسب قرار می‌دهد. تکنسین ممکن است از بالش یا کیسه‌های شن برای حفظ موقعیت مناسب بدن شما، استفاده کند. شما باید در حین تصویربرداری با اشعه ایکس ثابت بمانید تا عکس تار نشود  و با توجه به شرایط گاهی نفس خود را حبس کرده و مجددا آزاد کنید.

تصویربرداری با اشعه ایکس به صورت ساده فقط چند دقیقه طول می‌کشد، اما تصویربرداری‌هایی که به تزریق کنتراست نیاز دارند، بیشتر طول می‌کشند.

کنتراست اشعه ایکس

در برخی موارد، ماده ای به نام ماده کنتراست ممکن است قبل از انجام تصویربرداری با اشعه ایکس به فرد داده شود. این ماده به ترسیم بهتر بافت‌های نرم در تصویربرداری با اشعه ایکس کمک می‌کند.

تصویربرداری‌هایی که به ماده کنتراست نیاز دارند، عبارتند از:

•  بلعیدن باریم – در این روش ماده‌ای به نام باریم برای کمک به تصویربرداری بهتر از دستگاه گوارش فوقانی، بلعیده می‌شود.
• تنقیه باریم – در این روش باریم از طریق مقعد وارد روده می‌شود.
• آنژیوگرافی – در این روش تزریق ید به رگ‌ها، تصویربرداری از قلب و عروق را میسر می‌کند.
• اوروگرام داخل وریدی (IVU) – در این روش ید به منظور تصویربرداری از کلیه‌ها و مثانه به رگ‌ها تزریق می‌شود.

این نوع تصویربرداری‌ها ممکن است به آماده سازی نیاز داشته باشند و معمولا بیشتر طول می‌کشند.شرایط تصویربرداری، به شما توضیح داده خواهد شد.

بعد از تصویربرداری با اشعه ایکس

پس از عکسبرداری با اشعه ایکس، به طور کلی می‌توانید فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرید. تصویربرداری معمولی با اشعه ایکس، معمولا عوارض جانبی خاصی ندارد. اما اگر قبل از تصویربرداری از ماده کنتراست استفاده کرده‌اید، باید آب زیادی بنوشید تا این ماده از بدنتان خارج شود. در صورت بروز درد، تورم یا قرمزی در محل تزریق با پزشک خود تماس بگیرید. از پزشک خود در مورد سایر علائم و نشانه‌هایی که باید مراقب آن‌ها باشید بپرسید.

نتایج

تصاویری که با اشعه ایکس ثبت شده‌اند، در کامپیوتر ذخیره می‌شوند و بلافاصله می‌توان آن‌ها را روی صفحه مخصوص چاپ کرد. معمولا رادیولوژیست، نتایج را تحلیل کرده و گزارشی را برای پزشک آماده می‌کند. در مواقع اضطراری، نتایج تصویربرداری با اشعه ایکس در عرض چند دقیقه در دسترس پزشک قرار می‌گیرد.

آیا این روش خطرناک است؟

در صورت استفاده درست، مزایای تصویربرداری با اشعه ایکس، بیشتر از معایب آن خواهد بود. تصویربرداری با اشعه ایکس می‌تواند بیماری‌های خطرناکی مثل، انسداد عروق خونی، سرطان استخوان و عفونت‌ها را مشخص کند. اما اشعه ایکس تشعشعات یونیزان را تولید می‌کند که این اشعه‌ها قابلیت آسیب زدن به بافت‌های زنده را دارند. خطر این روش با استفاده مکرر از آن، افزایش می‌یابد. البته خطر ابتلا به سرطان در اثر قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس، بسیار محدود است.

تصویربرداری با اشعه ایکس در محلی به جز لگن و شکم، برای زنان باردار و جنین بی خطر است. به طور کلی برای تصویربرداری از شکم و لگن، پزشکان روش‌هایی که از اشعه ایکس استفاده نمی‌کنند را تجویز می‌کنند. این روش‌ها عبارتند از: تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) و سونوگرافی. با این وجود، اگر هیچ یک از روش‌های فوق در دسترس یا قابل انجام نباشند یا اینکه محدودیت زمانی وجود داشته باشد، می‌توان از اشعه ایکس برای تصویربرداری استفاده کرد.

از آنجایی که کودکان نسبت به پرتوهای یونیزان حساس تر هستند و عمر طولانی تری را در پیش دارند، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان در اثر تماس با اشعه ایکس قرار دارند. والدین می‌توانند از پزشک یا تکنسین بخواهند که دستگاه را مناسب کودکان تنظیم کند.