آشنایی با دستگاه پروژکتور (آپارات) و حلقه فیلم‌های قدیمی

اگر شما به دنیای فیلم و فیلمسازی علاقه‌مند باشید، بدون داشتن سرمایه و تجهیزات خاص، تنها با یک تلفن همراه می‌توانید فیلمسازی را تجربه کنید اما این مسیر همیشه اینطور ساده و در دسترس نبوده. پس برای اینکه بیشتر درباره تاریخچه فیلمسازی و آثار نوستالژی بدانید، لازم است با نقش دستگاه پروژکتور (آپارات) و حلقه فیلم های قدیمی آشنا شوید. سینما سرگذشت پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشت تا به عصر حاضر رسید؛ اما از همان دوره که قابلیت‌های پروژکتور و حلقه فیلم، همه را جادو می‌کرد هم خیلی راحت توانست جای پای خودش را محکم کند. همین مسئله باعث شد نسل به نسل پیشرفته‌تر شود و به شکل امروزی دربیاید.

سیگنال آنالوگ

صدا، تصویر، جریان انرژی و هر چیز دیگری که اطلاعاتی را در خودش جا داده باشد نوعی سیگنال محسوب می‌شود. سیگنال‌ها در دو دسته دیجیتال قرار می‌گیرند. سیگنال آنالوگ یعنی اطلاعاتی که به ما منتقل می‌شود دارای نوسان باشد و حالت تماما یکسان را در آن احساس نکنیم؛ درست مثل نت‌های زیر و بم موسیقی که پشت سر هم تکرار می‌شوند. یک نمونه دیگر، فیلم آپارات است که اگر آن را نمایش دهید از برفک‌های تصویر و خش‌های صدا متوجه آنالوگ بودن آن می‌شوید. تکنولوژی امروز به ما کمک می‌کند سیگنال‌های آنالوگ را به دیجیتال تبدیل کنیم و آثار دوره‌های قبل را به خاطر افت کیفیت از دست ندهیم.

فیلم های تصاویر متحرک

فیلم‌ها یا نگاتیوهای آنالوگ در ابعاد و اندازه‌های متفاوتی تولید می‌شدند و سایز پهنای آنها با کیفیت تصویری که ارائه می‌کردند ارتباط داشت. سایزهای استاندارد این نگاتیوها 70، 35، 16، 9.5 و 8mm  است و هرچه پهنا بیشتر می‌شود وضوح صدا و تصاویر هم بالاتر می‌رود. هر کدام از این فیلمها در اکثر مواقع با توجه به اندازه‌ای که داشتند تجهیزات خاص خودشان را می‌طلبیدند. برای مثال نمایش یک فیلم 8میلی متری با یک آپارات 8 میلیمتری ممکن می‌شد.

فیلمهای 35 میلیمتری

ابعاد این نوارها ، به عنوان سایز استاندارد آثار سینمایی در جهان شناخته می‌شد. در سال 1889، ویلیام کندی دیکنسون این سایز را برای اولین بار بکار برد و دو کمپانی ادیسون و کداک آن را در بازار عرضه کردند. در آغاز در ساخت این محصول نیترات سلولز استفاده می‌شد اما از آنجا که این ترکیب خطر آتش‌سوزی را بوجود می‌آورد، کداک از «استات» در ترکیبات آن استفاده کرد که غیر قابل اشتعال بود.

طول هر نوار 35 میلی متری به 1000 می‌رسید و مدت زمان نمایش آن در هر دور، 11 دقیقه بود. یکی از قابلیت‌های جذاب این فیلم‌ها، امکان ضبط همزمان صوت با تصویر بود. ابعاد تصویر در این فیلم به 3:2 می‌رسید اما نسخه  Superscope 235 (سوپر 35) تصویری تا 32% بزرگتر را می‌توانست نمایش دهد. آثار زیادی طی سالهای مختلف بر پایه این حلقه‌ها تولید شده‌اند اما برای ذکر یک نمونه می‌توان به «سکوت بره‌ها» از «جاناتان دِمی اشاره کرد»

فیلم‌های 70 میلیمتری

سینما با تولد 70 میلیمتری‌ها وارد عصر جدیدی شد. تصویری که این  محصول ارائه می‌کرد به قدری بزرگ و شفاف بود که همه را شگفت‌زده می‌کرد اما کار با آن آنقدری راحت نبود که هرکسی به سراغش برود. این فیلم که توسط تئودور کیس | Theodore Case و ویلیام فاکس | William Fox تولید شد تصویر را با نسبت 2.2:1 نمایش می‌داد که بعدها این نسبت به 2.76:1 رسید؛ درنتیجه جابجایی و حمل نقل این حلقه ها و پروژکتورهایشان کار ساده‌ای نبود و همچنین اکثر شهرها پرده نمایشی با این اندازه نداشتند.

همین مسائل باعث شد سالها استفاده چندانی از آن نشود؛ تا جایی که سیستم حمل و نقل پیشرفته‌تر شد و در آثاری مثل «هشت نفرت‌انگیز» اثر  «کوئنتین تارانتینو» مجددا از آن استفاده شد. ذکر این نکته هم ضروری است که پهنای این نوارها 65mm  بود اما با اضافه شدن نوار صوتی، 5 میلی متر عریض‌تر می‌شد.

فیلمهای 16 میلیمتری

اگر بگوییم ورود فیلمهای 16 میلیمتری در سال 1923، یک انقلاب سینمایی است اغراق نکرده‌ایم. فیلم‌ها و آپارات‌های خانگی که در سال‌های بعد تولید شدند، مدیون 16mmها هستند و به عبارت دیگر این سری از نوار‌ها اولین نسلی هستند که به خاطر سایز کوچکتر و قیمت معقولشان، امکان فیلمسازی را برای افراد بی‌تجربه و آماتور فراهم کردند. سایز آنها برای تلویزیون‌های خانگی مناسب بود و تصاویر را با نسبت 1.33:1 نمایش می‌داد و استفاده از آنها بیشتر به حوزه آموزش، گزارشهای خبری و مستندسازی مربوط می‌شد. بعدها دو نسخه دیگر به نام سوپر (1.66:1) و اولترا هم تولید شدند که قابلیت ذخیره صدا با نوارهای مغناطیسی یا نوری به آنها اضافه شد و از بین آن دو، سوپر محبوبیت بیشتری پیدا کرد.

این نوارها بر پایه پلی استر و استات تولید می‌شد که امکان اشتعال را از بین می‌بردند اما همین مسئله، مقاوت آنها را پایین می‌آوردند و زودتر دچار شکستگی می‌شدند یا خط و خش رویشان می‌افتاد. اثر سینمایی «سایه‌ها» به کارگردانی جان کاساوتیس | John Cassavetes نمونه‌ای از آثاری است که در سال 1958 با 16mmها ساخته شده.

فیلمهای 9.5 میلیمتری

این محصول برای اولین بار در شرکت فرانسوی «’pathe» تولید شد و به طور هدفمند برای سینمای خانگی و استفاده آماتورها طراحی شد. این نوارها از تقسیم شدن یک فیلم 27 متری به 3 قسمت بوجود می‌آمدند و در هر فریم آنها یک سوراخ در قسمت میانی قرار می‌گرفت؛ برخلاف همه مدل‌های قبلی که سوراخها در حاشیه آنها قرار داشت. این ویژگی باعث می‌شد فضای بیشتری برای ذخیره تصاویر وجود داشته باشد. اما از طرف دیگر احتمال آسیب دیدن نوار هم بالا می‌رفت.

کاربرد ویژه آنها در اوایل روی کار آمدنشان، ذخیره بخش‌های کوتاهی از آثار بلند بود. شاید آن روزها این کار به ظاهر ارزش خاصی نداشت اما از آنجا که 9.5 میلی متری‌ها جنس خیلی خوبی داشتند، هنوز هم اطلاعات ذخیره شده روی آنها در دسترس است. به عنوان مثال با اینکه نسخه اصلی «دوریت کوچولو» به طور کل از بین رفته، ما هنوز به بخش‌هایی از ان که روی حلقه 9.5mm ذخیره شده دسترسی داریم.

فیلمهای 8 میلیمتری

این نوار ها اولین بار در سال 1932 توسط کمپانی کداک عرضه شد و به جرئت می‌توانیم رواج آنها را، نقطه اوج فیلمسازی خانگی بدانیم. قیمت مناسب و کوچک بودن اندازه، استفاده از آنها را بسیار راحت کرد. ابعاد تصویر آنها 405×303 بود اما با نسل دیگرشان که به سوپر8 معروف شدند، کیفیت و ابعاد تصاویر افزایش پیدا کرد و به 508 × 401  رسید. همچنین اکثر فیلمهای عادی صامت بودند اما به نسخه سوپر، امکان ذخیره صوت هم اضافه شد.

ابزارهای نمایش فیلم

امروزه نمایش یک فیلم دردسر چندانی ندارد. با وصل کردن یک فلش مموری به نمایشگر می‌توانید بارها و بارها یک اثر را تماشا کنید و زمان آن را عقب یا جلو ببرید. اما اگر بخواهیم نگاهی به گذشته بیندازیم قضیه کمی پیچیده می‌شود‌؛ چرا که ابزارهایی مثل دستگاه آپارات یا VHS برای نمایش فیلم‌ها ضروری بودند. اپارات را می‌توان پیشگام و نسل اول این حوزه دانست که با ظهورش انقلابی در عرصه تکنولوژی رقم خورد و علاوه بر سینما، دنیای خبر، سیاست، آموزش و … را هم تکان داد.

آپارات چیست؟

اپارات یا پروژکتور ابزاری نوری – مکانیکی برای منعکس کردن تصاویر متحرک روی پرده نمایش است. همانطور که قبلا هم اشاره شد، نوار فیلم‌ها در سایزهای مختلفی تولید می‌شد و هر کدام به آپارات ویژه‌ای نیاز داشتند که با ویژگی‌های آنها هماهنگ باشد. با گذشت زمان و ورود نسل جدید پروژکتورها، نمونه‌هایی تولید شدند که برای قالب‌های مختلف به‌ کار می‌رفتند؛ مثلا امکان داشت یک دستگاه هم برای نمایش قالب 16mm مناسب باشد هم 8mm ها. اولین آپارات ها با استفاده از زغال کار می‌کردند اما به مرور پیشرفته‌تر شدند و در ساختار آنها از لامپ و عدسی استفاده شد.

کمپانی‌های مختلفی در دوره‌های متفاوت به سمت تولید پروژکتور رفتند. ما در اینجا به تعدادی از معروفترین کمپانی‌ها می‌پردازیم:

• بل اند هاول
• یومیگ
• المو
• بولکس

بل اند هاول

این کمپانی فعالیتش را با تعمیر پروژکتورهای موجود در بازار آغاز کرد اما بنا بر دو دلیل بسیار مشهور شد. این شرکت توانست در تعمیرات خود مشکل سوسو زدن تصاویر را رفع کند و از طرف دیگر شرکت‌های فیلمسازی را مجبور به استفاده از سایزهای استاندارد کرد.

بل اند هاول در سال 1919 فعالیت خود را در عرصه فیلم متحرک با تولید پروژکتورهای 35 میلی متری شروع کرد و در سال 1923 اولین پروژکتور 16میلی متری خود را ساخت که از محصولات کداک هم پیشی گرفت. این برند در تولیدات خود به سراغ آپارات‌های خانگی مانند 8میلیمتری‌ها هم رفت و سالهای سال به عنوان یکی از غول‌های این عرصه به فعالیت خود ادامه داد. در سال 1951 بل اند هاول موفق شد اولین اسکار خود را از آکادمی علوم و هنرهای تصاویر متحرک دریافت کند. «U57» نمونه ای از پروژکتورهای 16 میلی متری صامت بل اند هاول است که در اواخر دهه 1930 تولید شد. همچنین «10MS Dual» یکی دیگر از محصولات آن است که برای فیلمهای عادی و سوپر 8 میلیمتری مناسب بود.

یومیگ

یومیگ (شرکت صنعت برق و فلزات) در سال 1919 افتتاح شد و فعالیتش را با تولید محصولات فلزی مثل فندک شروع کرد. این شرکت در سال 1928 وارد صنعت فیلم شد و اولین پروژکتور خود را (Eumig P1) سه سال بعد وارد بازار کرد و در سال 1957 به بزرگترین تولیدکننده پروژکتور تبدیل شد؛ طوری که سالانه 500000 دستگاه تولید می‌کرد. با این حال این شرکت در سال 1985 به طور کامل ورشکست شد و دنیای فیلم یکی از پایه‌های اصلی خود را از دست داد.

بولکس

این شرکت که در سال 1925 در سوییس شروع به کار کرد به عنوان یکی از بزرگترین تولیدگنندگان پروژکتورهای 16mm تبدیل شد؛ اما به این معنی نیست که به سراغ دیگر سایزها نرفته باشد. سری G محصولات این شرکت برای 8mmها طراحی شد یا «Bolex HiFi» یکی از آپارات‌های معروف آن برای ابعاد 35mm بود.

بائر

کمپانی آلمانی بائر در 1905 فعالیت خود را در عرصه فیلم آغاز کرد و به یکی از غول‌های سینمای حرفه‌ای خارج از خانه تبدیل شد. « Baeur U2» یکی از آپارات‌های 70 میلی متری این برند است. با این حال این کمپانی با سینمای آماتور هم بیگانه نبود و آپارات‌هایی را برای فیلمهای 16 و 8 میلیمتری وارد بازار کرد مثل پروژکتور8mm  اتوماتیک «T183» که در آخرین دهه فعالیت بائر (1980) ساخته شد.

اینها تنها نمونه‌هایی از تولیدکنندگان تجهیزات فیلم بودند که معرفی کردیم اما نام‌های دیگری مثل المو، چینون و … هم وجود داشتند که بخش زیادی از تاریخ سینمای حرفه‌ای و آماتور را رقم زده‌اند و اکنون تولیداتشان در موزه‌ها یا در کلکسیون‌های شخصی سینما بازان جا خوش کرده‌.